|
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.I taki książę, którywyłącznie oparł się na ich słowach, a znajdzie się bez innych zabezpieczających środków,upada, gdyż przyjaznie, które pozyskuje się zapłatą, a nie wielkością i szlachetnością umysłu,są wprawdzie zasłużone, lecz w istocie nie istnieją i nie można z nich w potrzebie korzystać.A mniej boją się ludzie krzywdzić kogoś, kto budzi miłość, niż tego, który budzi strach.Albowiem miłość jest trzymana węzłem zobowiązań, który ludzie, ponieważ są nikczemni,zrywają, skoro tylko nadarzy się sposobność osobistej korzyści, natomiast strach jest opartyna obawie kary; ten więc nie zawiedzie nigdy.Niemniej jednak książę powinien budzić strachw taki sposób, by jeżeli już nie może pozyskać miłości, uniknął przynajmniej nienawiści:można bowiem bardzo dobrze budzić strach, a nie być znienawidzonym, co zawsze osiągnieksiążę, powściągając się odmienia swoich obywateli i poddanych i od ich niewiast.Gdy zaśbędzie zmuszonym nastawać na krew czyjąkolwiek, niech to czyni tam, gdzie jest dostateczneusprawiedliwienie i wyrazna przyczyna, lecz przede wszystkim niech powstrzymuje się odcudzego mienia, gdyż ludzie prędzej puszczają w niepamięć śmierć ojca niż stratę ojcowizny.Następnie nie braknie nigdy powodów do wywłaszczeń i zawsze ten, kto raz zacznieżyć z rabunku, znajdzie przyczyny do zabierania cudzego mienia, natomiast rzadziej się onetrafiają i prędzej ich braknie, gdy chodzi o krew.Lecz kiedy książę stoi na czele wojska i mapod swą władzą mnóstwo żołnierzy, wtedy w ogóle jest konieczną rzeczą, by nic nie robiłsobie z opinii okrutnego, bo bez niej nigdy nie utrzyma się wojska w karności ani wgotowości do jakiegokolwiek działania.Wśród podziwu godnych czynów Hannibala wymienia się, że chociaż miał on bardzo liczne wojsko, złożone z przeróżnych ludzi,prowadzone na wojnę w obce ziemie, mimo to nie wybuchał nigdy żaden rozruch ani międzyżołnierzami, ani przeciwko wodzowi, bez względu na to, czy smutne, czy pomyślne było jegopołożenie.To zaś pochodzi wyłącznie z tej jego nieludzkiej srogości, która w połączeniu zniezliczonymi zaletami, czyniła go zawsze w oczach żołnierzy godnym szacunku i strasznym,a bez niej inne jego cnoty nie zdołałyby wywołać tego skutku.A mało przenikliwi pisarzepodziwiają z jednej strony jego czyny, a z drugiej potępiają główną ich przyczynę; a że jestprawdą, iż inne jego cnoty nie byłyby mu wystarczyły, dowodem Scypion, wódz wyjątkowy,nie tylko w czasach swoich, lecz w ogóle odkąd pamięć ludzka sięga; przeciwko niemuzbuntowały się wojska w Hiszpanii, co pochodziło nie z czego innego, jak tylko z jegozbytniej pobłażliwości, która dała żołnierzom więcej swobody, niż to zgadzało się zdyscypliną wojskową.Wyrzucał mu to w senacie Fabiusz Maximus, nazywając goskazicielem wojska rzymskiego.Nie pomścił on mieszkańców Locri, gnębionych przezjednego jego legata, ani powściągnął zuchwałość winnego, a wszystko wynikło z łagodnejjego natury, toteż ktoś, broniąc go w senacie, powiedział, że jest on takim jak wielu ludzi,którzy raczej umieją uniknąć własnych błędów, niż poprawiać błędy drugich.Taka naturabyłaby z czasem podkopała imię i sławę Scypiona, gdyby nie zmieniwszy się, sprawowałnajwyższą władzę, lecz ponieważ pozostawał pod kierownictwem senatu, więc ta jegoszkodliwa cecha nie tylko nie wystąpiła, lecz owszem wyszła mu na sławę.Wracając tedy do sprawy budzenia strachu i miłości, zaznaczę w konkluzji, że ponieważludzie kochają, gdy im się podoba, a boją się, gdy podoba się księciu, przeto mądry książępowinien oprzeć się na tym, co od niego zależy, a nie na tym, co zależy od drugich; trzeba mujedynie - jak się rzekło - usilnie unikać nienawiści.XVIIIW jaki sposób powinni książęta dotrzymywać wiaryKażdy rozumie, że byłoby rzeczą dla księcia chwalebną dotrzymywać wiary i postępować wżyciu szczerze, a nie podstępnie.Jednak doświadczenie naszych czasów uczy, że tacy książętadokonali wielkich rzeczy, którzy mało przywiązywali wagi do dotrzymywania wiary, i którzychytrze potrafili usidłać mózgi ludzkie, a w końcu wzięli przewagę nad tymi, którzy zaufaliich lojalności.Musicie bowiem wiedzieć, że dwa są sposoby prowadzenia walki: jeden - prawem,drugi - siłą; pierwszy sposób jest ludzki, drugi zwierzęcy, lecz ponieważ częstokroć pierwszynie wystarcza, wypada uciekać się do drugiego.Dlatego książę musi umieć dobrze posługiwaćsię naturą zwierzęcia i człowieka.Starożytni pisarze cichaczem zalecają książętom ten środek,podając, że Achillesa i wielu innych książąt starożytnych oddano na wychowanie Chironowi,centaurowi, który miał ich w dyscyplinie trzymać.To, że ich nauczycielem była istota na półzwierzęca, a na pół ludzka, nic innego nie znaczy, jak tylko że książę musi posługiwać sięjedną i drugą naturą i że jedna bez drugiej nie jest silna.Przeto książę, zmuszony umiećposługiwać się dobrze naturą zwierząt, powinien spośród nich wziąć za wzór lisa i lwa,albowiem lew nie umie unikać sideł, a lis bronić się przed wilkami.Trzeba przeto być lisem,by wiedzieć, co sidła, i lwem, by postrach budzić u wilków.Nie rozumieją się na rzeczy ci,którzy wzorują się wyłącznie na lwie.Otóż mądry pan nie może ani powinien dotrzymywaćwiary, jeżeli takie dotrzymywanie przynosi mu szkodę i gdy zniknęły przyczyny, którespowodowały jego przyrzeczenie.Zapewne gdyby wszyscy ludzie byli dobrzy, ten przepis niebyłby dobry, lecz ponieważ są oni nikczemni i nie dotrzymywaliby tobie wiary, więc ty takżenie jesteś obowiązany im jej dotrzymywać. A nigdy nie braknie księciu przyczyn prawnych, by upiększyć wiarołomstwo.Można byna to dać niezliczone przykłady nowoczesne i wykazać, ile traktatów pokojowych, ileprzyrzeczeń stało się nieważnymi i próżnymi wskutek wiarołomstwa książąt, a ten wyszedłlepiej, który lepiej umiał używać natury lisa.Lecz konieczne jest umieć dobrze tę naturęupiększać i być dobrym kłamcą i obłudnikiem; ludzie tak są prości i tak naginają się dochwilowych konieczności, że ten, kto oszukuje, znajdzie zawsze takiego, który da się oszukać.Ze świeżych przykładów nie chcę o jednym zamilczeć.Aleksander VI nic innego nigdy nieczynił, jak tylko oszukiwał ludzi, o niczym też innym nie myślał, a zawsze znajdowałsposobność, by to czynić.Nigdy żaden człowiek nie dawał bardziej stanowczych przyrzeczeń,żaden nie potwierdzał czegoś bardziej uroczystymi przysięgami, a żaden mniej niedotrzymywał; mimo to oszustwa udawały mu się zawsze, gdyż dobrze znał tę stronę świata.Nie jest przeto koniecznym, by książę posiadał wszystkie owe zalety, które wskazałem,lecz jest bardzo potrzebnym, aby wydawało się, że je posiada [ Pobierz całość w formacie PDF ] |
Archiwum
|