andrzej mencwel, antropologia kultury

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Mechaniczna rachuba czasu odbywa się bezaktywnego udziału człowieka, który zmuszony jest przyznać, że czas jest od niego nie-zależny.Powiedzieliśmy, że miasto stało się dysponentem własnego czasu, i jest toprawdziwe o tyle, że uwolniło się ono od kontroli Kościoła.Prawdą jednak jest rów-nież i to, że właśnie w mieście człowiek przestaje być gospodarzem czasu, gdyż czas,zdobywszy możliwość przemijania niezależnie od ludzi i zdarzeń, ustanawia swoją wła-sną tyranię, której ludzie muszą się podporządkować.Czas narzuca im swój rytm zmu-szając, by działali szybciej, śpieszyli się, nie tracili ani chwili.Miejsce czasu pośródpodstawowych ludzkich wartości wyraznie określił Leone Battista Alberti: ,,Trzy są rze-107Aron Guriewicz C�%7ł TO JEST.CZAS?czy, które człowiek może uznać za swoją własność osobistą: duszę, ciało (.) i (.)rzecz najważniejsza (.) czas (De familia, ok.1440).Z własności Boga czas przekształ-cił się we własność człowieka. Wyłączenie czasu z jego konkretnej treści stworzyłomożliwość dostrzeżenia go w formie czysto kategorialnej, jako własność nie obciążo-ną przez materię.W przedkapitalistycznej epoce czas był zawsze czasem lokalnym.Nie istniała jednolita skala czasu dla rozległych obszarów, a tym bardziej dla państwalub regionu.Partykularyzm społecznego życia przejawiał się również w systemach ob-liczania czasu, które nie zanikły jeszcze długo po zastosowaniu mechanicznego mie-rzenia czasu: każde miasto miało własny czas.Jednakże w tym nowym sposobieokreślania czasu tkwiła możliwość jego unifikacji i wraz z przejściem kontroli nad cza-sem w ręce władzy państwowej zaczęła ona podawać swój czas za jedynie dokładnyi narzucała go wszystkim swoim poddanym.Lokalny czas dzielił, podczas gdy ogólno-państwowy, a więc i czas strefowy, stał się środkiem integracji, zacieśnienia więzi.Powstaje jednolity sposób temporalnego myślenia.Tak więc w póznośredniowiecznym mieście cena czasu wyraznie wzrasta.Jednakżewypowiadana niejednokrotnie przez historyków myśl o tym, że poprzedni etap historiicechowała obojętność wobec czasu , może być przyjęta tylko z zastrzeżeniem: śre-dniowiecze miało obojętny stosunek do czasu w naszym, współczesnym pojęciu, miałojednak swoje specyficzne formy jego doznawania i postrzegania.Ludzie średniowieczanie są obojętni wobec czasu, ale są mało uwrażliwieni na zmiany i rozwój.Ich świa-domość krążyła wokół takich tylko kategorii, jak trwałość, tradycjonalizm, powtarzal-ność, i w nich właśnie uświadamiali sobie ów rzeczywisty rozwój historyczny, któregotak długo nie byli w stanie doznawać.Fragmenty książki Arona Guriewicza Katiegorii sriedniewiekowoj kultury, wydanej w 1972 roku.Przedruk według wydania polskiego: Aron Guriewicz, Kategorie kultury średniowiecznej, przeł.Józef Dancygier,PIW, Warszawa 1976, s.105-155.Zachowano tytuł rozdziału, pominięto przypisy.108Francis C.HaberDarwinowska rewolucja w pojęciu czasuPrzed Darwinem w myśli historycznej czas matematyczny przeplatał sięz teologicznym.Czas matematyczny służył do ustalania chronologii zdarzeń aktual-nych, ale układem, w którego obrębie zdarzenia miały swoją czasową egzystencję, byłczas teologiczny.Jak długo wierzono, że Bóg stworzył świat w pewnym celui według planu, który zostanie objawiony i osiągnie spełnienie w z góry oznaczonymmomencie, czas w historii był transcendentalny i teologiczny.Przekonanie to byłoutrzymywane w chrześcijańskiej kosmologii w okresie patrystycznym, szczególniedzięki wpływom św.Augustyna.Silnym dla niego poparciem był w siedemnasto-i osiemnastowiecznej teologii naturalnej dowód z celowości, tj.dowód na istnienieBoga oparty na hipotezie o ostatecznym celu istnienia wszechświata.Ponieważ naukadostarczała nowych dowodów złożoności planu stworzenia, nieunikniony wydawał sięwniosek, że tylko rozum Boga, a nie gra przypadków, mógł stworzyć rzeczy tak za-gadkowe, jakie występują na świecie.Jeżeli przyroda objawia tak staranne planowa-nie, łatwo było przyjąć, że również historia jest objawieniem planu.Taki był chrześci-jański punkt widzenia, przynajmniej od czasów św.Augustyna.I nawet w okresie laicy-zacji Oświecenia, gdy historia (zbawienia) była atakowana, łatwo było utrzymać trans-cendentalny model czasu, a to dzięki deifikacji Natury.Teoria Darwina, wyjaśniająca historię życia organicznego na Ziemi, prezentowałapierwszą dającą się przyjąć możliwość obok dowodu celowości i pozwoliła na myśle-nie o czasie historycznym w kategoriach nieteologicznych.W tym sensie twierdzę, żew pojmowaniu czasu Darwin dokonał rewolucji.W dodatku usunięcie teleologiiz historii spowodowało nadawanie faktom historycznym świeckiego znaczenia.Od tegomomentu przyczynowości historycznej należało poszukiwać w faktach historycznych,a cele transcendentne nie mogły być wykorzystywane do wyjaśniania, dlaczego wyda-rzenia nastąpiły tak, jak nastąpiły.Cały słownik zwrotów stał się słownikiem figur czy-sto retorycznych: czasy wzywają człowieka , czas dojrzał do. , pełnia czasu.itd.109Francis C.Haber DARWINOWSKA REWOLUCJA W POJCIU CZASUOczywiście zmiany w rozumieniu czasu historycznego i natury faktów historycz-nych nie nastąpiły od razu i nie sam Darwin je spowodował.Proponuję więc przed-stawić krótki historyczny zarys, który pozwoli na dostrzeżenie w odpowiedniej per-spektywie, jak czas teleologiczny został zastąpiony czasem Darwinowskim.Historia uświęcona[.] Pojęcia niepowtarzalności zjawisk i ich linearnej sekwencji czasowej w hi-storii są często wywodzone z biblijnego spojrzenia na czas i historię.I chociaż nie jestto błędne, jest jednak dla okresu wczesnego chrześcijaństwa niewłaściwe.Pojęcieczasu musi być zrównoważone w obrębie kontekstu, którego zasadniczym intrygują-cym, modelem jest dramat zbawienia [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Archiwum