|
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Dzisiaj odróżnia się:(a) wyjaśnianie kauzalne i wyjaśnianie teleologiczne,(b) prawa współwystępownia i prawa funkcjonalne,(c) prawa deterministyczne i prawa statystyczne.Typy warunków.Całkiem ogólnie można powiedzieć, że zdania redukcyjno-wyjaśniające ustalają zawsze przynajmniej jeden warunek wyjaśnianego fenomenu.W ten sposób nie twierdzi się, że wystarcza to we wszystkich naukach, lecz tylko, że obojętnie jaki typ wyjaśniania wybierze się, zawsze również będzie on zawierał wyjaśnianie za pomocą warunków.Jeżeli np.sformułuje się wyjaśnienie teleologiczne i powie się, że A jest B, ponieważ prowadzi to do tego, że A jest także C, wtedy podaje się nie tylko cel bycia A-B, lecz również warunek tego faktu.Warunki dzieli się na wystarczające, konieczne oraz wystarczające i konieczne.(1) Warunki wystarczające.Mówimy, że A jest wystarczającym warunkiem B, wtedy i tylko wtedy, gdy obowiązuje zdanie “Jeżeli A, to B”.W tym wypadku wystarcza bowiem, żeby było dane A, wtedy także dane jest B.(2) Warunki konieczne.Mówimy, że A jest koniecznym warunkiem B, wtedy i tylko wtedy, gdy obowiązuje (odwrotne) zdanie: “Jeżeli B, to A”.Gdyby A nie było dane, wtedy także nie mogłoby się pojawić B; A jest więc tutaj koniecznym warunkiem B.(3) Warunki wystarczające i konieczne.Mówimy, że A jest warunkiem wystarczającym i koniecznym B, wtedy i tylko wtedy, gdy oba wyżej wymienione zdania obowiązują, tzn.“A wtedy i tylko wtedy, gdy B”.Wydaje się, że ostatecznie wszystkie nauki dążą do formułowania warunków wystarczających i koniecznych.Jest to np.prawdą w odniesieniu do fizyki klasycznej.W wielu jednak wypadkach trzeba się zadowolić innym typem warunków.Każda klasyfikacja naukowa dostarcza naocznych przykładów dla dwóch pierwszych typów warunków.Bazuje ona, jak łatwo można dojrzeć, na tzw.prawach współwystępownia.Jeżeli np.mówimy, że wszystkie ssaki są kręgowcami, to w zdaniu tym zawarte jest prawo współwystępowania, które stwierdza konieczny warunek bycia ssakiem, a mianowicie bycie kręgowcem.Jednocześnie zostaje stwierdzony także warunek wystarczający bycia kręgowcem, mianowicie bycie ssakiem, gdyż dla istoty żywej wystarcza, aby była ssakiem, żeby tym samym była kręgowcem.Przykładu dla trzeciego rodzaju warunków dostarcza wiele praw chemicznych, zgodnie z którymi pewna substancja posiada tę lub inną cechę, np.specyficzny ciężar.Dla dzisiejszej metodologii nie ulega wątpliwości, że wiele wyjaśnień przyjmuje formę tego typu zdań.Nie są one oczywiście prawami przyczynowymi, gdyż fenomen nie jest wyjaśniany za pomocą jakiejś przyczyny, lecz za pomocą czegoś z dziedziny formy (w arystotelesowskim sensie tego słowa).Wyjaśnianie kauzalne i teleologiczne.Zauważyliśmy już, że w wielu naukach wyjaśnianie przez same warunki nie wystarcza.Przeważa raczej wyjaśnianie kauzalne, które polega na podaniu przyczyny fenomenu.Należy jednak oddzielić dwa różne pojęcia przyczyny.(1) Pojęcie ontologiczne.Pojęcie to można z grubsza opisać w następujący sposób.Pojawienie się A jest przyczyną pojawienia się B wtedy, gdy w danych okolicznościach A wywołuje urzeczywistnienie się B.A pojawia się tutaj jako pewien agens, który wywiera wpływ na B, udzielając B bytu.Pod wpływem Hume'a i jego następców wielu metodologów twierdziło kategorycznie, że to pojęcie przyczyny nigdy nie występuje w naukach przyrodniczych.Trudno jest jednak zaprzeczyć, że bardzo wielu przyrodników (nie tylko psychologów i historyków) bardzo często w swoich wyjaśnieniach myśli o przyczynie właśnie w ten sposób.Tak np.geologowie powstawanie gór interpretują całkiem jednoznacznie jako wywołane przyczynowo przez czynniki geotektoniczne - a zatem wywołane przyczynowo w ontologicznym sensie tego wyrażenia.(2) Pojęcie fenomenalistyczne [ Pobierz całość w formacie PDF ] |
Archiwum
|