|
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.W inspirowanych jazzem utworach, takich jak Oktet na instrumenty dęte (1923), albow utworach o klasycznej formie, jak Koncert fortepianowy (1924), nie ma prawie nic wyraznie rosyjskiego a na pewno brak tam muzycznego folkloru; jeszcze mniej rosyjskie są pózniejszedzieła: Dumbarton Oaks (1937) czy Symphony in C (1940).Strawinski wybrał też łacinę a nieojczysty rosyjski czy wyuczony francuski na język swojej opery-oratorium Oedipus Rex(1927).Nicolasa Nabokova, który w 1947 roku spędził Boże Narodzenie u Strawinskichw Hollywood, zdumiało pozornie całkowite zerwanie kompozytora ze swoim krajem ojczystym. Dla Strawinskiego Rosja to język, którego używa z nadzwyczajną sprawnością, delektując sięnim; to kilka książek, to Glinka i Czajkowski.Reszta albo jest mu obojętna, albo budzi w nimgniew, pogardę i gwałtowną niechęć 91.Strawinski miał niebywałą zdolność adaptacji i czuciasię swojsko w obcym środowisku.To również wynikało zapewne z jego petersburskiegopochodzenia.Syn kompozytora wspominał, że za każdym razem gdy zmienialiśmy dom nakilka tygodni, mój ojciec potrafił nadać pozory trwałości temu, co w rzeczywistości byłotymczasowe& Przez całe życie gdziekolwiek przebywał, zawsze umiał wytworzyć wokół siebiewłasną atmosferę 92.W 1934 roku Strawinski otrzymał obywatelstwo francuskie.Decyzję o jego przyjęciutłumaczył znalezieniem w Paryżu bliskiego mu klimatu intelektualnego i rodzajem wstydu zaojczyznę 93.Jednakże mimo francuskiego paszportu i pozy światowego artysty zachowałgłębokie uczucia do kraju rodzinnego.Był bardziej zakorzeniony w rodzimej kulturze, niżprzyznawał, i znalazło to wyraz w jego twórczości.Strawinski bardzo tęsknił za Petersburgiem miastem, które było do tego stopnia częścią mojego życia jak pisał w 1959 roku że boję sięwręcz zajrzeć głębiej w siebie, żeby nie odkryć, jak wiele we mnie jest wciąż z nim związane 94.Pamięć o Petersburgu była tak bolesna, że w 1955 roku kompozytor nie przyjął zaproszenia doHelsinek, tłumacząc, iż leżą one zbyt blisko pewnego miasta, którego nie chcę więcejoglądać 95.A jednak kochał Rzym i Wenecję właśnie dlatego, że przypominały mu Petersburg.Wysublimowana nostalgia Strawinskiego za miastem swego urodzenia jest wyrazniesłyszalna w jego balecie Pocałunek wieszczki (1928), którego materiał muzyczny pochodziłprawie w całości z utworów Czajkowskiego.Bardzo tęsknił również za Uściługiem, majątkiemrodzinnym na Wołyniu, gdzie skomponował Zwięto wiosny.O Uściługu nie chciał rozmawiaćz nikim96.Sprawiało mu niewymowny ból, że nie wie, co się stało z domem, w którym spędziłnajszczęśliwsze chwile dzieciństwa.Ale o jego uczuciach do tego miejsca wiele mówi to, że nadWeselem pracował dłużej niż nad jakąkolwiek partyturą.Utwór został oparty na zródłach, którezabrał z domu podczas ostatniej w nim bytności.Przez całe życie na uchodzstwie Strawinski pozostał emocjonalnie związany z obrzędamii kulturą Cerkwi chociaż we Francji zafascynowała go tradycja katolicka i pod jej wpływemnapisał Symfonię psalmów (1930).W połowie lat dwudziestych, po blisko trzydziestu latachrozłąki z Cerkwią, Strawinski znów zaczął praktykować, między innymi za namową żony Katii.%7łona kompozytora stała się bardzo pobożna podczas długiej choroby, na którą w końcu umarław 1939 roku.Jako artysta i emigrant Strawinski znalazł pociechę w dyscyplinie i ładziepanującym w Cerkwi rosyjskiej. Im bardziej odchodzisz od kanonów chrześcijańskiego Kościoła mówił w wywiadzie podczas pracy nad Symfonią psalmów tym bardziej oddalaszsię od prawdy .Kanony te obowiązują tak samo zarówno w stosunku do składu orkiestry, jak w stosunkudo życia człowieka.Tylko w nich panuje całkowity porządek: nie wymyślony, sztucznyporządek, ale porządek boski, którym nas obdarzono i który musi przejawiać się tak w życiuwewnętrznym, jak w jego uzewnętrznieniu w malarstwie, muzyce itd.Jest to walka z anarchią,nie tyle z nieporządkiem, ile z brakiem porządku.Jestem zwolennikiem architektury w sztuce,ponieważ architektura jest wcieleniem porządku; twórczość to protest przeciwko anarchiii niebytowi97.Strawinski zaczął regularnie uczęszczać na nabożeństwa do cerkwi przy rue Daru.Otaczał się akcesoriami religii prawosławnej jego domy w Nicei i Paryżu obwieszone byłyikonami i krzyżami.Szkice partytur datował według starego stylu.Korespondowałz prawosławnymi popami z najważniejszych ośrodków rosyjskiej emigracji, a pop z Nicei stał się właściwie domownikiem w jego willi98.Strawinski twierdził, że najsilniej przyciąga go doCerkwi język: lubił dzwięk liturgii cerkiewno-słowiańskiej99.Zwiadczą o tym pieśni, którenapisał dla cerkwi*.Powrót kompozytora do rodzimej religii był związany z jego głęboką miłością do Rosji.W ciągu całego życia Strawinski przestrzegał rosyjskich zwyczajów, które poznał w dzieciństwiew przedrewolucyjnym Petersburgu.Nawet jego dom w Los Angeles pozostał ambasadą dawnejRosji.Salon był pełen rosyjskich książek i ozdób, obrazów i ikon.Strawinscy przestawaliz rosyjskimi przyjaciółmi, zatrudniali rosyjskich służących, w domu rozmawiali w ojczystymjęzyku.Strawinski mówił po angielsku lub francusku tylko wtedy, kiedy musiał, i to z silnymakcentem.Herbatę pijał po rosyjsku w szklance, z konfiturami.Zupę jadł tą samą łyżką, którąw dzieciństwie karmiła go babuszka100.Innym światowym artystą pochodzącym z Rosji był Chagall.Podobnie jak Strawinskiprzybierał pozę kosmopolity.Lubił powtarzać, że sprawa własnej tożsamości, o którą wciążpytali go krytycy ( Czy jest pan żydowskim artystą? Rosyjskim? A może francuskim? ), nieobchodzi go. Wy sobie gadajcie, a ja będę pracował mawiał101.Ale takich wypowiedzi niemożna brać za dobrą monetę.Chagall tworzył swoją biografię i często ją zmieniał.Twierdził,że w najważniejszych decyzjach życiowych kierował się przede wszystkim wygodą.W 1922roku wyemigrował z Rosji Sowieckiej, ponieważ tamtejsze warunki utrudniały mu tworzenie.W zachodniej Europie był już znany i wiedział, że może się tam wzbogacić.Nic nie wskazuje,aby z jego emigracją miało cokolwiek wspólnego zburzenie przez bolszewików synagog i dużejczęści dzielnicy żydowskiej w rodzinnym Witebsku102.W 1941 roku Chagall uciekł z Paryża doAmeryki, bo jako %7łydowi groziło mu śmiertelne niebezpieczeństwo mimo to i teraz tłumaczyłswoją decyzję osobistą wygodą.Przez całe życie pozostał wędrowcem, nie osiadł nigdzie na stałei żadnego kraju nie nazywał swoim.Unosił się nad ziemią niczym postaci z malowanych przezniego obrazów.A przecież kwestia tożsamości narodowej miała zasadnicze znaczenie dla życiai twórczości Chagalla.Z różnych pierwiastków, które tworzyły jego osobowość (żydowskiego,rosyjskiego, francuskiego, amerykańskiego i międzynarodowego), rosyjski liczył się dlańnajbardziej. Miano rosyjskiego malarza powiedział kiedyś znaczy dla mniej więcej niżcała międzynarodowa sława.Każdy centymetr moich obrazów tchnie nostalgią za krajemojczystym 103.Chagall tęsknił przede wszystkim za Witebskiem, miastem w połowie żydowskim.Urodził się tam w 1887 roku w rodzinie drobnego kupca.W 1941 roku Witebsk zajęlihitlerowscy i wymordowali wszystkich żydowskich mieszkańców [ Pobierz całość w formacie PDF ] |
Archiwum
|