Żeleński Tadeusz Molier

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Cały Paryż mówi tylko o nowej komedii, z prowincji odbywają się ist-ne pielgrzymki, aby ją oglądać.Wszystkim, którzy żyli pod obuchem słodkiego terroru wy-kwintniś , spada kamień z serca.Z dnia na dzień miano pr�cieuse z zaszczytnego staje siępocieszne.Cała koteria otrzymała śmiertelny cios.Molier nie poprzestaje na tym jednym ataku: wraca do tej kwestii w Krytyce Szkoły żon ,w Improwizacji w Wersalu, w Mizantropie, w Hrabinie d Escarbagnas, aby jeszcze razwreszcie ośmieszyć wykwintnisie i ich satelitów w Uczonych białogłowach.Mimo to Molier i to jest teza cytowanej książki tkwił nieświadomie dość głęboko watmosferze, jaką stworzyły wykwintnisie.Mniejsza już o jego dworskie widowiska pisanena zlecenie króla.Te noszą zadziwiające piętno owej tak ośmieszanej przez Moliera literatu-ry.Dostojni współzalotnicy, Księżniczka Elidy to jakby udramatyzowane powieści pannyde Scud�ry.Melicerta, Psyche ileż mają z tego ducha.Ale, powtarzam, mniejsza o te bła-hostki, do ktorych Molier nie przywiązywał wagi.Przywiązywał ją za to, i to bardzo, do naj-słabszego swego utworu, Don Garcji, którego upadek był dlań ciosem.Utwór ten napisanytuż po komedii Pocieszne wykwintnisie, jest jakby hołdem złożonym tymże wykwintni-siom.Cała, ta kazuistyka miłosna, ta pokora, to ubóstwienie nieśmiałego kochanka, piede-stał, na którym wznosi się donna Elwira wszystko to jest najzupełniej w duchu Juliid Angennes.Z tego Don Garcji urodził się Alcest, o którym szeptała współczesna plotka, żejest wizerunkiem pana de Montausier.Zawsze poza jednym Don Juanem kochankowie sąu Moliera pełni szacunku, a kobiety świadome ceny, jaką posiada najdrobniejsza z ich łask.Jeżeli w satyrze swojej, wymierzonej przeciw wykwintnisiom , Molier staje jakoby po stro-nie małżeństwa z woli ojca wedle dawnego obyczaju, bez wybredzeń i kaprysów, to wewszystkich pózniejszych jego utworach ten właśnie typ małżeństwa i w ogóle przewaga oj-cowska będzie przedmiotem jego gwałtownej satyry.Czyżby to świadczyło; że Molierprzybył z prowincji do Paryża jeszcze niezupełnie zdecydowany, niezupełnie zorientowany wswoich poglądach? Bardzo możliwe: trudno przypuścić, aby zetkniecie z Paryżem, ze świa-tem, który w czasie swoich wędrówek po prowincji oglądał niejako z izby czeladnej, niemiało oddziałać na kształtowanie się jego pojęć.Można by rzec, że odbył się tu podwójnyproces: Molier udzielił paryskiemu światu literackiemu swej prostoty, a wzajem jemu udzie-liło się światowe wyrafinowanie.Może nie wprost od pr�cieuses prudes, może od pr�cieusesgalantes, obozujących w domu słynnej Ninon de Lenclos, z którą Molier pozostawał przezcały czas swej paryskiej kariery w przyjaznych i bliskich stosunkach? Może i miłość dla mło-177dej Armandy i trudne dzieło obłaskawienia jej serca wysubtelniły jego spojrzenie na te spra-wy i kazały mu się wmyślić w geografię Krainy Czułości?Dziś, kiedy ta zwada należy do przeszłości (mimo że przedmiot jej jest nieśmiertelny iwciąż odradza się pod nową formą: czyż nie roi się od wykwintniś i markizów dziełoMarcelego Prousta, ta mistyczna niemal epopea snobizmu?), jesteśmy bezstronnymi sędziamimiędzy Molierem a wykwintnisiami.I możemy uznać, że o ile w epoce, gdy Molier uderzyłw nie tak bezlitośnie, wady i śmieszności od dawna przeważyły ich zalety i zasługi, to jednakw swoim czasie zasługi te były i niemałe, i bardzo realne.Te kobiety w znacznej mierze przy-czyniły się do rozprzestrzenienia kultury literackiej we Francji, stworzyły atmosferę, w którejzakwitnąć mógł dowcip i wdzięk myśli.Taki pisarz jak La Rochefoucauld wychował się pra-wie wyłącznie w ich szkole.W zwadzie o Cyda wykwintnisie umiały pojąć wielkiego pisa-rza i wziąć jego stronę przeciw samej Akademii.W tym, co najbardziej przyczyniło się do ichośmieszenia, w języku, zasługi są co najmniej równe ich winom.Wiele wyrażeń ich chowuprzeszło do historii jako pomniki śmieszności, ale wiele wsiąkło w język i wzbogaciło gotrwale, śmiałością swoich metafor rozszerzając sferę obrazowania.Rozkładaniem na odcienierzeczy, które pospolicie ogarnia się jednym mianem, rozszczepianiem włosa na czworo wy-subtelniły psychologię, wygimnastykowały umysły.Tworząc legion dyletantów literackichstworzyły zarazem ciekawą i wrażliwą publiczność.Rzuciły hasło wyswobodzenia duchowe-go kobiety, protest przeciw małżeństwu bez udziału serca.Wysubtelniły obyczaje, otworzyłykodeks uprzejmości, która ułatwia życie ludziom, uszlachetniły miłość, dały prawo obywatel-stwa duchowej stronie stosunków między mężczyzną i kobietą.I my dziś, jak ówczesne społeczeństwo, przeszliśmy okres wojen.Nasza młodzież wycho-wała się w nim.Potem przyszedł szał sportu, fala życia fizycznego.Stosunki płci uprościły sięznacznie, wiele zapór padło, wiele stanów duszy wydaje się sentymentalnym przeżytkiem wdzisiejszej epoce miłosnego pozytywizmu.Odwrócono się zarazem od spraw myśli, od kom-plikacji psychicznych; przeważa skłonność do najmniejszego oporu w myśleniu [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Archiwum